Initiatief afpellen

Een platte businesscase is lastig toe te passen op een vernieuwend traject als dat van duurzame coalities. Bonte: ‘Daarom hebben we de zogeheten “impactmethode” ontwikkeld om de voortgang en resultaten van de initiatieven en dus de samenwerking te kunnen monitoren. Wat we doen is: we pellen het initiatief vooraf volledig af. Daarmee bedoel ik dat we heel goed in kaart brengen welke impact we willen maken, welke effecten we daarvoor moeten bereiken en aan welke knoppen (drijvers) we daarvoor kunnen draaien. Stel, er komt een mentaal gezondheidscentrum. Dan weet je pas na twee of drie jaar wat de effecten hiervan zijn. Maar omdat we de drijvers van die vernieuwing scherp hebben en deze volgen, kunnen we daar tussentijds op sturen en waar nodig samen bijsturen.’

First time right

Een voorbeeld van een succesvolle duurzame coalitie is die met GGz Breburg. ‘De bestuursvoorzitter heeft heel concreet aangegeven binnen twee jaar geen wachtlijsten meer te willen hebben,’ zegt Bonte. ‘Kijk, dat is lef en ambitie hebben. We hebben samen nagedacht over hoe we dat gaan realiseren en zetten daarbij heel nadrukkelijk in op “verkennende gesprekken”. De ambities zijn vertaald naar organisatorische impact en financiën en die zijn weer vertaald in een vernieuwend contract. Zo’n coalitie geeft enorm veel energie.’

Implementatie is onderschat

Als er één punt is waarop veel samenwerkingen stuklopen dan is het volgens Bonte wel de uitvoering. Bonte: ‘De implementatie van alle plannen is en blijft een onderschat onderdeel. Daar zijn vrijwel altijd te weinig mensen met vaak te weinig (veranderkundige) kennis voor. En dat is niet verwonderlijk. De winkel moet tijdens de verbouwing tenslotte gewoon openblijven. Het zijn meestal maar kleine groepjes mensen die de hele transitie moeten realiseren. En dan is de trekkracht niet groot genoeg. Dat is een valkuil van veel samenwerkingsverbanden binnen de zorg die een transitie voor ogen hebben. De plannen zijn mooi, we willen graag en we moeten ook. Maar het venijn zit hem vaak in de staart. In het doen, de uitvoering.’ 

Gele en rode kaarten

CZ gaat de duurzame coalities bij voorkeur aan met zorginstellingen die eenzelfde visie hebben op toekomstbestendige zorg. Bonte: ‘We starten altijd met een analyse in de regio en brengen daarnaast de uitdagingen in de sector in kaart. Die bevindingen vormen de basis van de gesprekken over een duurzame coalitie. Waar zien we de uitdagingen en kansen? Hoe kan het beter?’ De samenwerking moet voor beide partijen toegevoegde waarde blijven leveren. Daarom staat er in de contracten dat partijen over en weer een gele of rode kaart kunnen neerleggen als de samenwerking niet voldoet aan de verwachting. Bonte: ‘Na een gele kaart kennen we een bepaalde periode om verbetering te realiseren. Luk dat niet, dan kunnen partijen aangeven dat het niet werkt en dat de samenwerking in de vorm van een duurzame coalitie stopt, de “rode” kaart.’

Vier pijlers

Over partijen waarmee ze een duurzame coalitie vormen, is Bonte duidelijk. ‘Dat zijn die instellingen die écht een stap vooruit willen zetten. Ze moeten het lef hebben om anders te willen werken. Maar ze moeten ook in staat zijn om de eigen organisatie anders vorm te geven. En er moet een groot onderling vertrouwen zijn. Je moet als het ware in elkaars leefwereld willen kruipen om elkaar echt te begrijpen en te snappen wat nodig is om de gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken. Bovendien gaan we een commitment met elkaar aan voor de lange termijn: drie tot vijf jaar. We maken daarom afspraken over beheersing van kosten, over verbetering van de kwaliteit van zorg, over de toegankelijkheid van zorg voor onze verzekerden en over het verhogen van werkplezier van de zorgmedewerkers. Dat zijn de vier pijlers waarop we invulling geven binnen de duurzame coalities. En op deze punten monitoren we ook of de samenwerking voor beide partijen succesvol is.’

Grote zak geld

Partijen die die stap willen zetten, en mee willen in het verhaal van CZ, zullen hier ook voordeel uit moeten halen. ‘Dat kunnen afspraken zijn op het gebied van meerjarige contractering,’ zegt Bonte. ‘Zo’n samenwerking met ons moet uiteraard ook iets opleveren voor de zorginstelling.’ ‘Maar,’ zo vult ze nadrukkelijk aan, ‘het moet niet zo zijn dat een duurzame coalitie met CZ gelijkstaat aan financieel voordeel. Dat is pertinent niet het geval. We zoeken naar een financieringsvorm die de perverse prikkels eruit laat en ruimte biedt om organisatorische veranderingen vorm te geven. Want dát is waar het over gaat.’ Partijen die opteren voor samenwerking met CZ en het vooral over geld hebben, kunnen rekenen op de nodige kritische vragen. Bonte: ‘Als ze ons alleen maar beschouwen als een grote zak geld, gaan alle rode vlaggen omhoog. Dan willen we eerst weten: wat wil je gaan veranderen? Waarom kun je het niet alleen? En wat levert deze samenwerking op voor beide partijen? Dat zijn de kernvragen.’

Verschillende niveaus
Het aangaan van zo’n duurzame coalitie vraagt om onderhandelingen en gesprekken op verschillende niveaus. Bonte: ‘Je kunt zo’n afspraak niet alleen met bestuurders maken. Daar heb je draagvlak van de hele organisatie voor nodig. Naast bestuurders ook medisch inhoudelijke partijen en projectleiders. Ik zit tijdens coalitiegesprekken dan ook aan tafel met ziekenhuisbestuurders, met afdelingsmanagers en met mensen die verantwoordelijk zijn voor grote inhoudelijke onderwerpen. Daarnaast hebben wij binnen CZ de opdracht om duurzame coalities goed te laten aansluiten op de zorginkoop. Ook die verantwoordelijkheid speelt.’

‘Samenwerken is geen doel op zich. Het is een middel om tot een betere uitkomst te komen. Doet dat het niet, dan moet je het vooral niet doen.’ Als er één persoon is die het klappen van de zweep kent op het gebied van allianties, dan is het wel Angelique Bonte. Sinds drie jaar is Bonte verantwoordelijk voor het sluiten van duurzame coalities in opdracht van haar werkgever zorgverzekeraar CZ. En Bonte heeft een uitgesproken mening over samenwerken. ‘Je moet elkaars nieren durven proeven. Niet een keer, maar steeds weer. En dan het vertrouwen hebben dat je eerlijk kunt zijn, dat het mag schuren, dat je van mening mag verschillen om tot iets goeds te komen.’ Dat schuren is juist goed en nodig, zo meent ze.

Geen doel op zich

CZ geeft met deze duurzame coalities op een innovatieve manier invulling aan het transformatievraagstuk. Bonte: ‘We kunnen alleen maar komen tot een duurzame en toekomstbestendige zorg wanneer we écht anders gaan werken met elkaar. We moeten de krachten bundelen om innovatieve projecten van de grond te krijgen en bedrijfsprocessen anders inrichten. Maar even voor de duidelijkheid. Samenwerken is geen doel op zich. Het is een middel om tot een betere uitkomst te komen. Doet dat het niet, dan moet je het vooral niet doen.’

Stip op de horizon

Ook is het volgens haar belangrijk dat de samenwerkende partijen een gezamenlijke stip op de horizon hebben. Bonte: ‘Waar wil je met elkaar uitkomen? En maak het vooral ook concreet en blijf niet hangen in afspraken op het niveau van “wereldvrede”. Wat betekent de samenwerking voor digitalisering? Willen we minder instroom van patiënten? En voor welke doelgroepen precies? Wat betekent dit voor de huidige organisatie? Dat soort vragen. Verder is samenwerken vooral een kwestie van doen. Niet alleen zeggen dat je heus bereid bent om over je eigen schaduw heen te stappen. Maar het ook écht doen.’

De doelen voor betere zorg behalen door langdurige samenwerking. Dat is de reden waarom CZ inzet op duurzame coalities. Angelique Bonte is manager Duurzame Coalities en daarmee kwartiermaker van dit programma. ‘We zetten in op samenwerking met een duidelijk doel en om zorginhoudelijke redenen. En zeker niet vanwege een zak geld.’