Onderzoek

‘De sector doet het goed. Maar het móét en kán beter, voor een bestendige toekomst’

Zonder innovatie geen vooruitgang. Dat heeft de Nederlandse foodsector de afgelopen decennia wel bewezen. Of zoals de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland stelt: ’De Nederlandse topsector agri & food is sterk, innovatief, hoogproductief en blinkt uit op logistiek gebied.’

De sector doet het dus goed. Toch móét en kán het beter, voor een bestendige toekomst. Want die is allerminst vanzelfsprekend. De productie van voedsel gaat vrijwel altijd gepaard met zogeheten externaliteiten, ofwel schade die de productie met zich meebrengt. Denk aan milieubelasting, inbreuk op het dierenwelzijn, obesitas vanwege een hoog suikergehalte of infectieziektes zoals zoönosen. Dat maakt innoveren in food vaak een extra complex proces. En dat betekent voor veel van de betrokken bedrijven – op zijn zachtst gezegd – een uitdaging.  

We vroegen diverse vertegenwoordigers uit de foodsector naar de stand van zaken, naar hun drijfveren en belemmeringen op het gebied van innovatie. Wat doen ze op dit moment aan innovatie en waarom? Of wat weerhoudt ze ervan? Is er een strategie, werken ze samen, en met wie? En benutten ze de bestaande subsidiemogelijkheden?  

Dat levert een aantal interessante, leerzame inzichten op die we graag met u delen. Niet in de laatste plaats het besef dat er wel degelijk kansen liggen voor de betrokken bedrijven als het gaat om innovatie. Want die zijn er. Dat zien we ook in het interview met smeerkaasproducent ERU en het gesprek met innovatie- en sustainability-expert Niels Dijkman. En dat is een positief bericht voor
de sector.  

Voor alle duidelijkheid: deze publicatie is niet uitputtend bedoeld: we belichten enkele facetten van innovatie en formuleren een aantal – hopelijk inspirerende – aanbevelingen.

Veel leesplezier!  

Eefje de Vries

1. TRENDS

Innovatie in de foodsector vindt op vele vlakken plaats. Zo is er innovatie binnen de ketens. Denk aan de Natuur & Boerprogramma’s van Albert Heijn, waarbij de supermarkt langdurige samenwerkingsverbanden aangaat met bijna 450 melkveehouders, 100 varkensboeren, 200 pluimveehouders en 360 groente- en fruittelers. Binnen dit programma maken de partijen afspraken over onder andere duurzaamheid en innovaties.

Ook zien we bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden ontstaan tussen machinefabrikanten en foodproducenten. Deze samenwerkingsverbanden gericht op verbetering noemen we sociale innovatie. Daarnaast is er sprake van innovatie op het gebied van marketing. Denk aan maaltijdverpakkingen voor eenpersoonshuishoudens, maaltijdboxen en het bezorgen van boodschappen aan huis. Ook de trend van ‘de gezonde keuzes’ lijkt door te zetten. Verse producten, plantaardige diëten en vleesvervangers. Tot slot innoveert de sector ook op een revolutionaire manier als het gaat om producten zelf. Wat te denken van kweekvlees, zeewierburgers, minder suiker, vet, zout en nieuwe fermentatie-technieken, of sprinkhanen als basis voor pizzameel. Het zijn daarbij vrijwel allemaal innovaties die tevens gelinkt zijn aan het thema duurzaamheid.  Want ook de foodsector kan niet om deze ontwikkeling heen.

Op welk gebied innoveert uw organisatie?

90% van de respondenten houdt zich binnen de organisatie bezig met innovatie. Met 40% is productinnovatie het belangrijkste aandachtsgebied binnen de geënquêteerde bedrijven in de foodsector. Gevolgd door marketinginnovatie, met 35%. Bij marketinginnovatie draait het onder andere om verpakkingen en prijsstrategieën. Hekkensluiter van de top 3 – met 32% - is procesinnovatie. Denk hierbij aan innovaties in het productieproces, de supply chain en in de logistiek.

Belangrijkste redenen om te innoveren

Belangrijkste motivatie: inspelen op de klantbehoefte. Maar liefst 6 op de 10 respondenten geeft dit aan. De klant – de commerciële drive - staat dus letterlijk centraal bij innovatie-activiteiten. Opvallend: een zeer actueel maatschappelijk thema als duurzaamheid blijkt ‘slechts’ de derde aanleiding, nog volgend op efficiency en kostprijsreductie    . Wat verder opvalt is dat bijna 4 op de 10 aangeeft te innoveren vanuit de wens of noodzaak om in te spelen op de behoefte van de retailer. De grote invloed van de retailers is al vele jaren een bekend gegeven en blijkt ook verder in dit rapport.

Consumententrends

Vijf grootste trends in food:

1

2

3

4

5

Bron: Rabobank

Duidelijkheid over herkomst  

Gezond, gezonder, gezondst

Maximalisatie van gemak

Hybride consument
(behoefte aan unieke producten versus standaard/goedkoopste)

Verduurzaming

Belangrijkste trends in de voedselproducerende en/of verwerkende industrie

Belangrijkste trends

Gevraagd naar de belangrijkste trends in de sector blijkt het ‘belang van gezondheid’ koploper
(met bijna zes op de tien). Gevolgd door de (sterk tijdgebonden) gevolgen van corona. Denk aan permanente schaarste van grondstoffen en een veranderde supply chain    . Die vragen om
innovatie, niet uit luxe maar uit noodzaak. Duurzame bedrijfsvoering komt op de derde plaats.

Als vierde trend wordt ‘traceability’ (duidelijkheid over herkomst) genoemd. Deze trend speelt nadrukkelijk in op de behoefte op dit gebied bij de consument. Ook de toenemende wet- en regelgeving speelt hierbij een belangrijke rol.  

Bekend met CSRD/verplichting te rapporteren over duurzaamheidsafspraken?

Nieuwe richtlijn duurzaamheidsverslaglegging op komst

We vroegen de respondenten of ze bekend zijn met de toekomstige rapportageplicht op grond van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)    . Een kleine 60% van de respondenten is onbekend met de richtlijn of geeft aan die wel te kennen, maar er nog niets mee te doen (bijna 30%). Dat is deels te verklaren doordat circa 75% van de respondenten behoort tot het mkb met maximaal 100 medewerkers en (nog) niet onder de verplichting valt.

Let op!

In de foodsector vallen veel afnemers (de retailers bijvoorbeeld) onder de CSRD. Zij zullen eisen stellen aan hun ketenpartners op dit gebied. Dat betekent een afgeleide rapportageverplichting, ook voor veel kleinere bedrijven die niet direct onder de CSRD vallen. Tijdig anticiperen is om die reden verstandig. Bovendien kan het ook nu al bijdragen aan inzicht en focus op een duurzame bedrijfsvoering.

2. KANSEN EN BELEMMERINGEN  

De sector is actief als het gaat om innovatie en optimistisch over de toekomst. Maar innovatie in food is vaak een complex proces. Bovendien is de macht van de retailers groot en heerst er stevige maatschappelijke druk. Die dwingt de sector te innoveren, vooral waar het gaat om duurzamere producten of bedrijfsvoering en de rapportage daarover. En de consument is behoudend; die levert niet graag in op smaak en wil slechts in beperkte mate betalen voor vernieuwing. Tegelijkertijd zijn er voldoende kansen voor de sector, voornamelijk op strategisch en organisatorisch vlak.      

Hoe zou u het innovatieniveau van de Nederlandse foodsector beoordelen op een schaal van 1 tot 7 sterren, waarbij 1 ster zeer laag is en 7 zeer hoog?

Verwacht u de komende jaren meer of minder aandacht voor innovatie
in de foodsector?

Aandacht voor innovatie

90% van de respondenten is daadwerkelijk bezig met innovatie en men beoordeelt het innovatieniveau van de totale sector positief (vijf uit zeven sterren). Ook over de toekomst is men optimistisch: 73% verwacht de komende jaren eerder meer dan minder innovaties in de sector.

Noot: Uit CBS Monitoren Topsectoren blijkt dat foodsector goed is voor 0,7 miljard euro aan Research & Development, een aandeel van 8%     in de totale R&D van Nederlandse topsectoren.

Heeft u een innovatie-afdeling of iemand die specifiek bezig is met innovatie?

Belemmerende factoren

We vroegen naar de belemmerende factoren bij innovatie. Tijd, capaciteit en budget blijken de belangrijkste factoren voor het realiseren van innovatiedoelstellingen.

Innovatie kan kostbaar zijn en een lange adem vergen. Het zou om die reden niet onlogisch zijn als financiële mogelijkheden als belangrijke belemmering worden genoemd om niet te innoveren. Het onderzoek laat echter zien dat het niet zozeer budget is, maar vooral (een gebrek aan) tijd en capaciteit. Dat is weer niet zo vreemd als je kijkt naar de krapte op de arbeidsmarkt en hoe innovatie is geborgd binnen organisaties. Zo heeft 61% geen innovatieafdeling. Ter nuancering: het gaat in dit specifieke geval meestal om middelgrote en kleinere bedrijven. Dat betekent dat innovatie vaak ‘een taak erbij’ is.

Extern advies

Twee op de drie respondenten geeft aan extern advies bij innovatie in te winnen, met de volgende aandachtsgebieden.

Innovatiesubsidies

Op de open vraag ‘Acht u subsidies effectief om innovatie te stimuleren?’, antwoordden meerdere respondenten positief. Er zijn verschillende innovatiesubsidies, waaronder de WBSO (Wet Bevordering Speur en Ontwikkelingswerk) en de innovatiebox. Meer dan de helft (56%) is bekend met beide subsidievormen. Een derde van de respondenten is echter niet van plan deze subsidies aan te vragen. Belangrijke redenen: tijdsbeslag en een beperkt slaagpercentage.

Sector laat subsidiekansen liggen

Respondenten geven aan dat zij geen subsidie aanvragen, omdat de aanvraag veel tijd kost. Ook de verplichte administratie in de subsidieperiode ziet men als een barrière. BDO herkent in de praktijk dat ondernemers dit als een serieuze drempel zien. Toch kunnen de fiscale innovatiesubsidies WBSO en de innovatiebox voor veel foodbedrijven een mooie stimulans betekenen voor de (financiering van) innovatie. Neem een externe partij in handen, die het voor je uitzoekt, regelt én voor elkaar krijgt. En benut zo het subsidiepotentieel.

Fiscale subsidies in vogelvlucht  

3. LESSONS LEARNED

De sector is op de goede weg als het gaat om innovatie. Toch moet het beter, voor een bestendige toekomst. En die ruimte is er, bewijst dit onderzoek. We maken de balans op en komen tot de volgende lessen.

Het onderzoek is uitgevoerd tussen april en augustus 2022. Het onderzoek bestond uit een kwantitatief deel (diepte-interviews) en een kwantitatief deel (telefonische en online enquêtes). In totaal hebben 47 bedrijven medewerking verleend.

Het functieprofiel van de deelnemers bestond voor circa een derde uit directeuren, eigenaren en dga’s, en voor circa een derde uit financieel directeuren en verantwoordelijken. Het resterende deel respondenten bekleedde overige functies, zoals innovatiemanagers.

De gemiddelde bedrijfsomvang van de deelnemende respondenten bedroeg circa 900 fte, variërend van enkele medewerkers tot 25.000. De deelnemende bedrijven zijn gevestigd door heel Nederland en werken veelal internationaal. De omvang en diversiteit van de respondenten is daarmee een representatieve afspiegeling van de foodsector in Nederland.

Het onderzoek is uitgevoerd door marketing- en onderzoeksbureau RVS Marketing

Aantal bedrijven

Vaker dit soort publicaties ontvangen?

Wilt u geen publicatie missen? Meld u dan nú aan voor onze e-mailnieuwsbrief of geef aan welke informatie u per mail wenst te ontvangen via

bdo.nl/communicatievoorkeuren

Verwacht u de komende jaren meer of minder aandacht voor innovatie
in de foodsector?

‘De sector doet het goed. Maar het móét en kán beter, voor een bestendige toekomst’

Zonder innovatie geen vooruitgang. Dat heeft de Nederlandse foodsector de afgelopen decennia wel bewezen. Of zoals de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland stelt: ’De Nederlandse topsector agri & food is sterk, innovatief, hoogproductief en blinkt uit op logistiek gebied.’

De sector doet het dus goed. Toch móét en kán het beter, voor een bestendige toekomst. Want die is allerminst vanzelfsprekend. De productie van voedsel gaat vrijwel altijd gepaard met zogeheten externaliteiten, ofwel schade die de productie met zich meebrengt. Denk aan milieubelasting, inbreuk op het dierenwelzijn, obesitas vanwege een hoog suikergehalte of infectieziektes zoals zoönosen. Dat maakt innoveren in food vaak een extra complex proces. En dat betekent voor veel van de betrokken bedrijven – op zijn zachtst gezegd – een uitdaging.  

We vroegen diverse vertegenwoordigers uit de foodsector naar de stand van zaken, naar hun drijfveren en belemmeringen op het gebied van innovatie. Wat doen ze op dit moment aan innovatie en waarom? Of wat weerhoudt ze ervan? Is er een strategie, werken ze samen, en met wie? En benutten ze de bestaande subsidiemogelijkheden?  

Dat levert een aantal interessante, leerzame inzichten op die we graag met u delen. Niet in de laatste plaats het besef dat er wel degelijk kansen liggen voor de betrokken bedrijven als het gaat om innovatie. Want die zijn er. Dat zien we ook in het interview met smeerkaasproducent ERU en het gesprek met innovatie- en sustainability-expert Niels Dijkman. En dat is een positief bericht voor de sector.  

Voor alle duidelijkheid: deze publicatie is niet uitputtend bedoeld: we belichten enkele facetten van innovatie en formuleren een aantal – hopelijk inspirerende – aanbevelingen.

Veel leesplezier!  

Eefje de Vries

1. TRENDS

Innovatie in de foodsector vindt op vele vlakken plaats. Zo is er innovatie binnen de ketens. Denk aan de Natuur & Boerprogramma’s van Albert Heijn, waarbij de supermarkt langdurige samenwerkingsverbanden aangaat met bijna 450 melkveehouders, 100 varkensboeren, 200 pluimveehouders en 360 groente- en fruittelers. Binnen dit programma maken de partijen afspraken over onder andere duurzaamheid en innovaties.

Ook zien we bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden ontstaan tussen machinefabrikanten en foodproducenten. Deze samenwerkingsverbanden gericht op verbetering noemen we sociale innovatie. Daarnaast is er sprake van innovatie op het gebied van marketing. Denk aan maaltijdverpakkingen voor eenpersoonshuishoudens, maaltijdboxen en het bezorgen van boodschappen aan huis. Ook de trend van ‘de gezonde keuzes’ lijkt door te zetten. Verse producten, plantaardige diëten en vleesvervangers. Tot slot innoveert de sector ook op een revolutionaire manier als het gaat om producten zelf. Wat te denken van kweekvlees, zeewierburgers, minder suiker, vet, zout en nieuwe fermentatie-technieken, of sprinkhanen als basis voor pizzameel. Het zijn daarbij vrijwel allemaal innovaties die tevens gelinkt zijn aan het thema duurzaamheid.  Want ook de foodsector kan niet om deze ontwikkeling heen.

Op welk gebied innoveert uw organisatie?

90% van de respondenten houdt zich binnen de organisatie bezig met innovatie. Met 40% is productinnovatie het belangrijkste aandachtsgebied binnen de geënquêteerde bedrijven in de foodsector. Gevolgd door marketinginnovatie, met 35%. Bij marketinginnovatie draait het onder andere om verpakkingen en prijsstrategieën. Hekkensluiter van de top 3 – met 32% - is procesinnovatie. Denk hierbij aan innovaties in het productieproces, de supply chain en in de logistiek.

Belangrijkste redenen om te innoveren

Belangrijkste motivatie: inspelen op de klantbehoefte. Maar liefst 6 op de 10 respondenten geeft dit aan. De klant – de commerciële drive - staat dus letterlijk centraal bij innovatie-activiteiten.

Opvallend:     een zeer actueel maatschap-pelijk thema als duurzaamheid blijkt ‘slechts’ de derde aanleiding, nog volgend op efficiency en kostprijsreductie    . Wat verder opvalt is dat bijna 4 op de 10 aangeeft te innoveren vanuit de wens of noodzaak om in te spelen op de behoefte van de retailer. De grote invloed van de retailers is al vele jaren een bekend gegeven en blijkt ook verder in dit rapport.

Bron: Rabobank

Consumententrends

Vijf grootste trends in food:

1

2

3

4

5

Duidelijkheid over herkomst  

Gezond, gezonder, gezondst

Maximalisatie van gemak

Hybride consument
(behoefte aan unieke producten versus

standaard/goedkoopste)

Verduurzaming

Belangrijkste trends in de voedselproducerende en/of verwerkende industrie

Belangrijkste trends

Gevraagd naar de belangrijkste trends in de sector blijkt het ‘belang van gezondheid’ koploper (met bijna zes op de tien). Gevolgd door de (sterk tijdgebonden) gevolgen van corona. Denk aan permanente schaarste van grondstoffen en een veranderde supply chain    . Die vragen om innovatie, niet uit luxe maar uit noodzaak. Duurzame bedrijfsvoering komt op de derde plaats. Als vierde trend wordt ‘traceability’

(duidelijkheid over herkomst) genoemd. Deze trend speelt nadrukkelijk in op de behoefte op dit gebied bij de consument. Ook de toenemende wet- en regel-geving speelt hierbij een belangrijke rol.  

Bekend met CSRD/verplichting te rapporteren over duurzaamheids-afspraken?

Nieuwe richtlijn duurzaamheidsverslag-
legging op komst

We vroegen de respondenten of ze bekend zijn met de toekomstige rapportageplicht op grond van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)    . Een kleine 60% van de respondenten is onbekend met de richtlijn of geeft aan die wel te kennen, maar er nog niets mee te doen (bijna 30%). Dat is deels te verklaren doordat circa 75% van de respondenten behoort tot het mkb met maximaal 100 medewerkers en (nog) niet onder de verplichting valt.

Let op!

In de foodsector vallen veel afnemers (de retailers bijvoorbeeld) onder de CSRD. Zij zullen eisen stellen aan hun ketenpartners op dit gebied. Dat betekent een afgeleide rapportageverplichting, ook voor veel kleinere bedrijven die niet direct onder de CSRD vallen. Tijdig anticiperen is om die reden verstandig. Bovendien kan het ook nu al bijdragen aan inzicht en focus op een duurzame bedrijfsvoering.

2. KANSEN EN

BELEMMERINGEN  

De sector is actief als het gaat om innovatie en optimistisch over de toekomst. Maar innovatie in food is vaak een complex proces. Bovendien is de macht van de retailers groot en heerst er stevige maatschappelijke druk. Die dwingt de sector te innoveren, vooral waar het gaat om duurzamere producten of bedrijfsvoering en de rapportage daarover. En de consument is behoudend; die levert niet graag in op smaak en wil slechts in beperkte mate betalen voor vernieuwing. Tegelijkertijd zijn er voldoende kansen voor de sector, voornamelijk op strategisch en organisatorisch vlak.      

Hoe zou u het innovatieniveau van de Nederlandse foodsector beoordelen op een schaal van 1 tot 7 sterren, waarbij 1 ster zeer laag is en 7 zeer hoog?

Aandacht voor innovatie

90% van de respondenten is daadwerkelijk bezig met innovatie en men beoordeelt het innovatieniveau van de totale sector positief (vijf uit zeven sterren). Ook over de toekomst is men optimistisch: 73% verwacht de komende jaren eerder meer dan minder innovaties in de sector.

Noot: Uit CBS Monitoren Topsectoren blijkt dat foodsector goed is voor 0,7 miljard euro aan Research & Development, een aandeel van 8%     in de totale R&D van Nederlandse topsectoren.

Heeft u een innovatie-afdeling of iemand die specifiek bezig is met innovatie?

Belemmerende factoren

We vroegen naar de belemmerende factoren bij innovatie. Tijd, capaciteit en budget blijken de belangrijkste factoren voor het realiseren van innovatiedoelstellingen.

Innovatie kan kostbaar zijn en een lange adem vergen. Het zou om die reden niet onlogisch zijn als financiële mogelijkheden als belangrijke belemmering worden genoemd om niet te innoveren. Het onderzoek laat echter zien dat het niet zozeer budget is, maar vooral (een gebrek aan) tijd en capaciteit. Dat is weer niet zo vreemd als je kijkt naar de krapte op de arbeidsmarkt en hoe innovatie is geborgd binnen organisaties. Zo heeft 61% geen innovatieafdeling. Ter nuancering: het gaat in dit specifieke geval meestal om middelgrote en kleinere bedrijven. Dat betekent dat innovatie vaak ‘een taak erbij’ is.

Extern advies

Twee op de drie respondenten geeft aan extern advies bij innovatie in te winnen, met de volgende aandachtsgebieden.

Over de

nood-zaak van

een innovatie-strategie in food

Het succes van innovatie in de foodsector staat of valt met een slimme strategie’, aldus innovatie- en sustainability-expert Niels Dijkman van BDO. Begrippen als ‘samenwerking’ en ‘toekomstbestendigheid’ zijn daarbij key.

56% IS BEKEND MET ZOWEL DE INNOVATIE-BOX ALS DE WBSO,

26% IS NIET BEKEND MET DE SUBSIDIE-MOGELIJKHEDEN

Innovatiesubsidies

Op de open vraag ‘Acht u subsidies effectief om innovatie te stimuleren?’, antwoordden meerdere respondenten positief. Er zijn verschillende innovatiesubsidies, waaronder de WBSO (Wet Bevordering Speur en Ontwikkelingswerk) en de innovatiebox. Meer dan de helft (56%) is bekend met beide subsidievormen. Een derde van de respondenten is echter niet van plan deze subsidies aan te vragen. Belangrijke redenen: tijdsbeslag en een beperkt slaagpercentage.

Sector laat subsidiekansen liggen

Respondenten geven aan dat zij geen subsidie aanvragen, omdat de aanvraag veel tijd kost. Ook de verplichte administratie in de subsidieperiode ziet men als een barrière. BDO herkent in de praktijk dat ondernemers dit als een serieuze drempel zien. Toch kunnen de fiscale innovatiesubsidies WBSO en de innovatiebox voor veel foodbedrijven een mooie stimulans betekenen voor de (financiering van) innovatie. Neem een externe partij in handen, die het voor je uitzoekt, regelt én voor elkaar krijgt. En benut zo het subsidiepotentieel.

Gouden vondst verzilverd

Lees het verhaal van Maurits Sandberg, general manager bij
ERU en Eefje de Vries, Industry Lead Food & Flowers en Belasting-adviseur bij BDO over het succesvolle WBSO-traject van de koninklijke smeerkaasmaker.

Fiscale subsidies in vogelvlucht  

Meer weten over de WSBO?

3. LESSONS LEARNED

De sector is op de goede weg als het gaat om innovatie. Toch moet het beter, voor een bestendige toekomst. En die ruimte is er, bewijst dit onderzoek. We maken de balans op en komen tot de volgende lessen.

Het onderzoek is uitgevoerd tussen april en augustus 2022. Het onderzoek bestond uit een kwantitatief deel (diepte-interviews) en een kwantitatief deel (telefonische en online enquêtes). In totaal hebben 47 bedrijven medewerking verleend.

Het functieprofiel van de deelnemers bestond voor circa een derde uit directeuren, eigenaren en dga’s, en voor circa een derde uit financieel directeuren en verantwoordelijken. Het resterende deel respondenten bekleedde overige functies, zoals innovatiemanagers.

De gemiddelde bedrijfsomvang van de deelnemende respondenten bedroeg circa 900 fte, variërend van enkele medewerkers tot 25.000. De deelnemende bedrijven zijn gevestigd door heel Nederland en werken veelal internationaal. De omvang en diversiteit van de respondenten is daarmee een representatieve afspiegeling van de foodsector in Nederland.

Het onderzoek is uitgevoerd door marketing- en onderzoeksbureau RVS Marketing

Aantal bedrijven

Niels Dijkman  

Innovatie- en
sustainability-expert

niels.dijkman@bdo.nl

Neem contact met ons op

Eefje de Vries

Industry Lead Food & Flowers
en Belastingadviseur

eefje.de.vries@bdo.nl